انتشار پیش‌نویس دستورالعمل‌های جدید کمیسیون رقابت و مصرف‌کننده استرالیا درباره ادغام و تملک

نویدرضا ملائی – کارشناس تیم حقوقی مرکز مطالعات توسعه و رقابت

کمیسیون رقابت و مصرف‌کننده استرالیا  (ACCC- Australian Competition & Consumer  Commission)  در تاریخ ۲۰ مارس ۲۰۲۵ پیش‌نویس دستورالعمل‌های جدید خود را برای ارزیابی ادغام‌ و تملک‌ ها منتشر کرد. این دستورالعمل‌ها چارچوبی را مشخص می‌کنند که ACCC بر اساس آن، ادغام‌ها و تملک‌ها را طبق قوانین جدید بررسی خواهد کرد. در حال حاضر، این پیش‌نویس در مرحله مشاوره عمومی قرار دارد و افراد می‌توانند تا ۱۷ آوریل ۲۰۲۵ نظرات و پیشنهادات خود را در این زمینه ارائه دهند.

پیشینه دستورالعمل‌ها

پس از نهایی شدن، این دستورالعمل‌ها جایگزین نسخه قبلی خواهند شد که در سال ۲۰۰۸ تدوین شده و آخرین بار در سال ۲۰۱۸ به‌روزرسانی شده بود. از ۱ ژوئیه ۲۰۲۵، این دستورالعمل‌های جدید در ارزیابی ادغام‌ها تحت چارچوب قانونی تازه به کار گرفته می‌شوند. نقش این دستورالعمل‌ها در تصمیم‌گیری‌های کمیسیون بسیار مهم است و احتمال دارد که در مقایسه با نسخه‌های پیشین، تغییراتی در رویکرد ACCC ایجاد کند.

این پیش‌نویس بخشی از مجموعه راهنماها و دستورالعمل‌هایی است که برای حمایت از رژیم جدید ادغام و تملک تدوین شده‌اند. در ۱۰ دسامبر ۲۰۲۴، پارلمان استرالیا اصلاحات گسترده‌ای را در قانون رقابت و مصرف‌کننده استرالیا (Competition and Consumer Act 2010) تصویب کرد که نظارت بر ادغام‌ها و تملک‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. هدف اصلی این اصلاحات، افزایش توانایی ACCC در جلوگیری از ادغام‌ها و تملک‌های ضد‌رقابتی است.

بر اساس مقررات جدید، اطلاع‌رسانی برخی ادغام‌ها و تملک‌ها به ACCC الزامی خواهد بود و طرفین این معاملات باید ادغام‌هایی را که شرایط مشخصی را دارند، به کمیسیون اعلام کنند. عموماً، مواردی باید اعلام شوند، که به تملک‌کننده، کنترل بر بنگاه هدف را می‌دهند؛ اما قرار است جزئیات بیشتر و آستانه کمّی، توسط دولت در قالب مقررات فرعی و آیین‌نامه، تعیین شوند. علاوه بر این، ACCC  اختیار دارد هر ادغامی را که ممکن است موجب کاهش رقابت شود، حتی اگر اطلاع‌رسانی نشده باشد، بررسی کرده و اقدامات لازم را انجام دهد. برای تسهیل انطباق کسب‌وکارها با این تغییرات، اجرای مقررات جدید در سال اول به‌صورت اختیاری انجام می‌شود و پس از آن، برای تمامی شرکت‌ها اجباری خواهد شد.

تغییرات مهم در رویکرد ACCC به ارزیابی ادغام‌ها و تملکات

اگرچه بخش زیادی از این دستورالعمل‌ها همچنان بر مبنای رویکردهای پیشین ACCC طراحی شده است، اما برخی اصلاحات جدید نیز در نظر گرفته شده که قابل توجه هستند. این تغییرات مطابق با روندهای جهانی سیاست‌های رقابتی شکل گرفته‌اند که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود.

1.توجه ویژه بر ایجاد، تقویت یا تثبیت قدرت بازار شرکت‌های بزرگ

از گذشته، در رژیم ادغام و تملک استرالیا، تمرکز بر «کاهش قابل‌توجه رقابت» بوده است؛ به این معنی که ادغام یا تملکاتی که منجر به کاهش قابل‌توجه رقابت می‌گردند، می‌توانند ضدرقابتی تلقی گردند. یکی از تغییرات مهم در قانون جدید، تأکید بر این موضوع است که کاهش قابل‌توجه رقابت (SLC) می‌تواند ناشی از «ایجاد، تقویت یا تثبیت» قدرت قابل‌توجه بازار باشد در واقع قانون و دستورالعمل جدید، به دنبال آن هستند که هم تعریف روشن‌تری از «کاهش قابل‌توجه رقابت» ارائه دهند؛ و هم دایره آن را گسترده‌تر کنند.

این تغییرات به‌منظور توضیح بهتر فرآیند شکل‌گیری یا افزایش قدرت بازار تدوین شده‌اند، زیرا حتی تغییرات کوچک در ساختار رقابتی بازار می‌توانند به کاهش شدید رقابت منجر شوند. این تغییر به‌ویژه در مورد تملک استارتاپ‌ها و رقبای نوظهور و همچنین استراتژی‌های تجمیع‌سازی که شرکت‌های بزرگ برای گسترش قدرت خود در بازار از آن‌ها استفاده می‌کنند، مورد توجه قرار گرفته است.

در دستورالعمل‌های جدید، تمرکز ویژه‌ای بر تملکات کشنده (Killer acquisitions) شده است. این نوع تملک‌ها معمولاً برای حذف تهدیدهای بالقوه از سوی رقبای نوظهور و تقویت موقعیت شرکت خریدار انجام می‌شوند. به همین دلیل، ACCC در بررسی چنین مواردی، دلیل اصلی تملک را به‌طور دقیق ارزیابی خواهد کرد.

2. تاکید بیشتر بر تحلیل اقتصادی

کمیسیون رقابت و مصرف‌کننده استرالیا در این دستورالعمل‌های جدید، استفاده از ابزارهای اقتصادی سنتی برای تحلیل و ارزیابی ادغام‌ها را مورد تأکید قرار داده است. این ابزارها شامل روش‌هایی مانند نسبت‌های انحرافی (diversion ratios)  و کشش قیمتی (price elasticity) هستند که برای سنجش میزان رقابت بین شرکت‌ها به کار می‌روند.

شرکت‌هایی که محصولاتشان جایگزین‌های نزدیکی برای یکدیگر هستند، معمولاً نسبت انحرافی بالایی دارند. یعنی وقتی یک شرکت قیمت خود را بالا می‌برد، بخش زیادی از مشتریانش به سمت یک رقیب خاص می‌روند. هرچه این نسبت بین دو شرکت بیشتر باشد، رقابت آن‌ها شدیدتر است و در نتیجه، اگر این دو شرکت با هم ادغام شوند، میزان رقابت در بازار کاهش بیشتری خواهد یافت.

از آنجایی که شرکت‌ها نگران از دست دادن مشتریان خود هستند، این مسئله به‌طور طبیعی آن‌ها را از افزایش قیمت یا تغییرات نامطلوب در شرایط رقابتی بازمی‌دارد. به همین دلیل، ادغام رقبای نزدیک معمولاً نگرانی‌های بیشتری درباره کاهش رقابت در بازار ایجاد می‌کند تا ادغام شرکت‌هایی که رقابت چندانی با یکدیگر ندارند.

دستورالعمل، به «کشش قیمتی» نیر به عنوان عامل دیگری که بر آثار رقابتی یک ادغام تاثیر می‌گذارد اشاره می‌کند. کشش قیمتی(میزانی که خریداران به تغییرات قیمت واکنش نشان می‌دهند)که شامل کشش قیمتی خود محصول (درصد تغییر در مقدار تقاضا در صورت افزایش قیمت توسط یکی از طرف‌های ادغام) و کشش قیمتی متقاطع (درصد تغییر در تقاضای یک محصول در صورت افزایش قیمت محصول دیگر توسط یکی از طرف‌های ادغام) می‌شود.

همچنین، ACCC  توضیح داده است که کارایی‌های رقابتی، به‌ویژه کارایی‌های تقویت‌کننده رقابت (rivalry-enhancing efficiencies)، یعنی کارایی‌هایی که انگیزه‌های شرکت ادغام‌شده را تغییر داده و آن را تشویق می‌کنند تا با رقبا با شدت بیشتری رقابت کند، چگونه می‌توانند بر رقابت در بازار تأثیر بگذارند.

3. نظریات جدید در خصوص آسیب‌های رقابتی

یکی از تغییرات مهم در این دستورالعمل‌های جدید، گنجاندن مفاهیم و نظریه‌های جدید درباره آسیب‌های رقابتی است که در نسخه ۲۰۰۸ مطرح نشده بودند. این مفاهیم شامل پلتفرم‌های چندسویه، اثرات شبکه‌ای، یکپارچگی اکوسیستمی و محدودیت دسترسی به داده‌ها و قابلیت همکنش‌پذیری (interoperability) هستند.

ACCC به‌طور ویژه به تأثیرات رقابتی پلتفرم‌های چندسویه پرداخته است. در این نوع پلتفرم‌ها، گروه‌های مختلفی از کاربران (مانند تبلیغ‌دهندگان و مصرف‌کنندگان) هم‌زمان به خدمات دسترسی دارند. در ارزیابی این ادغام‌ها، ACCC تصمیم دارد به هر گروه از کاربران به‌صورت مستقل نگاه کند

4. استراتژی‌های تجمیع‌سازی (Roll-up strategies)

دستورالعمل‌های جدید، توجه خاصی به «استراتژی‌های تجمیع‌سازی» معطوف کرده است. استراتژی‌های تجمیع‌سازی (Roll-up Strategies) به فرآیندی اشاره دارد که در آن یک شرکت چندین کسب‌وکار کوچک‌تر را در یک صنعت خریداری و ادغام می‌کند تا سهم بازار خود را افزایش دهد، هزینه‌ها را کاهش دهد و کارایی عملیاتی بهتری داشته باشد. این استراتژی معمولاً در صنایع پراکنده به کار می‌رود که در آن بسیاری از بازیگران کوچک حضور دارند. این استراتژی‌ها می‌توانند باعث تقویت و تثبیت قدرت بازار شرکت خریدار شوند و ورود رقبا را دشوارتر کنند.

در دستورالعمل‌های جدید، ACCC  به این موضوع اشاره می‌کند که باید تأثیرات ترکیبی تملکاتی که در مدت سه سال گذشته صورت گرفته‌اند، حتی اگر این تملکات به‌طور مستقل تحت‌نظر ACCC قرار نگرفته باشند، ارزیابی شوند.

5. رقابت پویا و تجزیه و تحلیل آن

در دستورالعمل‌های جدید، تأکید بیشتری بر رقابت پویا(dynamic competition) گذاشته شده است. تأکید بر رقابت پویا به این معناست که یک ادغام می‌تواند در بلندمدت به رقابت آسیب برساند، حتی اگر در کوتاه‌مدت هیچ تأثیر منفی فوری بر مشتریان نداشته باشد یا در ابتدا برخی مزایای کوتاه‌مدت، مانند کاهش قیمت‌ها، ایجاد کند. کمیسیون رقابت و مصرف‌کننده استرالیا (ACCC) نه‌تنها تأثیر فوری ادغام بر مشتریان را بررسی خواهد کرد، بلکه تأثیر آن بر پویایی صنعت و فرایند رقابتی در بلندمدت را نیز مورد توجه قرار خواهد داد. ACCC به‌ویژه در صنایعی مانند داروسازی و پلتفرم‌های دیجیتال که نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت دارند، بر رقابت پویا و تأثیر آن بر روند رقابتی تأکید می‌کند.

6. رقابت غیرقیمتی و توجه به آن

یکی دیگر از نکات مهم این دستورالعمل‌ها، توجه ویژه به رقابت غیرقیمتی است. این نوع رقابت شامل عواملی مانند کیفیت محصولات، سطح خدمات، نوآوری و حفظ حریم خصوصی می‌شود. در مقررات جدید، ACCC تأکید کرده که رقابت غیرقیمتی نیز می‌تواند تأثیر مهمی بر بازار داشته باشد و در ارزیابی‌های خود به آن توجه خواهد کرد.

مراحل بعدی و آینده رژیم ادغام و تملک در استرالیا

پس از پایان دوره مشاوره عمومی، ACCC نسخه نهایی دستورالعمل‌ها را منتشر خواهد کرد. همچنین، این نهاد در حال تدوین راهنماهای تکمیلی درباره فرآیند اطلاع‌رسانی، آستانه‌های ادغام و سایر جزئیات اجرایی است.

علاوه بر این،  ACCC قصد دارد دستورالعمل‌هایی جداگانه برای معافیت‌های احتمالی، فرآیندهای پیش از اطلاع‌رسانی و زمان‌بندی بررسی‌ها منتشر کند. انتظار می‌رود که با مشخص‌تر شدن این فرآیندها،  ACCC اطلاعات بیشتری درباره نحوه اجرای مقررات جدید ارائه دهد.

در نهایت، با اجرایی‌شدن رژیم جدید ادغام و تملک از ژوئیه ۲۰۲۵، این دستورالعمل‌ها نقش کلیدی در بررسی رقابت در بازار خواهند داشت و تأثیر بسزایی بر تصمیم‌گیری‌های مربوط به ادغام‌ها خواهند گذاشت. این تغییرات، به‌ویژه برای شرکت‌هایی که قصد انجام ادغام یا تملک دارند، از اهمیت بالایی برخوردارند.