توافق بر تقسیم بازار

توافق بر تقسیم بازار و قوانین مرتبط

توافق بر تقسیم بازار : تصور کنید دو پیتزا فروشی A و B در یک شهر مشغول به فعالیت هستند. آن‌ها توافق می‌کنند که رستوران A فقط در شمال شهر و رستوران B فقط به سمت جنوب محصول خود را به مشتریان بفروشند.

این توافق به این معنی است که مشتریان در شمال فقط می‌توانند از رستوران A سفارش دهند و آن‌هایی که در جنوب هستند فقط از رستوران B امکان سفارش دارند. این توافق منجر به محدودیت انتخاب مصرف‌کننده و در نتیجه افزایش قیمت‌ها می‌شود و این دو فروشنده بازار را از حالت رقابتی خارج می‌کنند. چنین توافقاتی به‌طور کلی بر اساس قوانین رقابت ممنوع هستند زیرا از رقابت منصفانه جلوگیری می‌کنند و می‌توانند با محدود کردن گزینه‌های مصرف‌کنندگان، منجر به قیمت‌های بالاتر برای آن‌ها شوند.

تعریف تقسیم بازار

بنابراین، تقسیم بازار زمانی رخ می‌دهد که رقبا توافق می‌کنند که مشتریان، تأمین‌کنندگان یا مناطق جغرافیایی را بین خود تقسیم کرده یا به صورت معینی تخصیص دهند، به‌جای اینکه مستقلانه تصمیم بگیرند کجا فعالیت کنند، از چه کسی محصول خود را تهیه کنند و کدام مشتریان را هدف فعالیت خود قرار دهند. در واقع این توافقات شامل تخصیص مشتریان بر اساس منطقه جغرافیایی، توافق بر عدم رقابت برای مشتریان یکدیگر (قراردادهای غیرقانونی) و توافق برای عدم ورود یا گسترش به بازار رقیب است.

انواع متداول توافقات تقسیم بازار

• توافق در خصوص توافق بر تقسیم بازار تقسیم بازار محصول: دو شرکت A و B می‌توانند هر دو محصول X و Y را تولید کنند اما توافق می‌کنند که شرکت A فقط محصول X و شرکت B فقط محصول Y را تولید کند.
• توافق در خصوص  توافق بر تقسیم بازارتقسیم بازار جغرافیایی
• توافق در خصوص تقسیم مشتریان: دو شرکت A و B تولیدکنندگان خودرو در یک کشور هستند و توافق کرده‌اند که شرکت A خودرو متناسب با توان مالی دهک‌های فرد درآمدی و شرکت B خودروهای مورد نیاز دهک‌های زوج درآمدی را تولید کنند. در واقع توافق کرده‌اند که هرکدام فقط به مشتریان اختصاص داده شده یا طبقات مشتریان خود محصول بفروشند و به مشتریانی که به سایر رقبا اختصاص داده شده‌اند نفروشند.
• توافق برای عدم ورود یا گسترش به بازاری که در آن طرف دیگر توافق از قبل فعال بوده است.

پرونده Topco Associates, Inc

پرونده Topco Associates, Inc یک پرونده مهم در قانون ضد انحصار ایالات متحده است که توسط دادگاه عالی در سال ۱۹۷۲ در خصوص آن صدور رأی شد. Topco Associates گروهی از سوپرمارکت‌های زنجیره‌ای کوچک و متوسط بود که توافقی مبنی بر تخصیص مناطق جغرافیایی بین اعضای خود داشت. به هر یک از اعضا در هر یک از مناطق حق انحصاری عرضه محصولات اختصاصی Topco داده شد.

دغدغه اصلی این بود که آیا این تخصیص‌های منطقه‌ای بین سوپرمارکت‌های رقیب خلاف حقوق رقابت است یا خیر. به‌طور خاص، مسئله این بود که آیا این ترتیبات به خودی خود نوعی  توافق بر تقسیم بازارتقسیم بازاری ضد رقابتی است؟ دیوان در تصمیمی به اتفاق آرا اعلام کرد که طرح تخصیص جغرافیایی تاپکو نقض قانون ضدانحصار ایالات متحده است. این حکم بر این اصل استوار بود که چنین قراردادهایی به خودی خود بر اساس قانون رقابت غیرقانونی هستند.

دادگاه استدلال کرد که اگرچه اعضای تاپکو بازیگران نسبتاً کوچکی در بازار مربوطه بودند اما با توافق عدم رقابت با یکدیگر در مناطق جغرافیایی خاص رقابت را از بین برده‌اند و این محدودیت ذاتاً برای فرآیند رقابتی و انتخاب مصرف‌کننده، صرف نظر از اندازه طرفین توافق یا تأثیرات بازار، مضر تلقی می‌شود.

قوانین تقسیم بازار در ایران

در نظام حقوقی ایران طبق بند ۶ ماده ۴۴ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ توافق بر تقسیم بازار تقسیم بازار مصداقی از مصادیق تبانی در نظر گرفته شده است. در واقع باتوجه به اینکه تقسیم بازار نیز یک توافق ضد رقابتی است این ماده مقرر می‌دارد: «هرگونه تبانی از طریق قرارداد، توافق و یا تفاهم (اعم از کتبی، الکترونیکی، شفاهی و یا عملی) بین اشخاص که یک یا چند اثر زیر را به دنبال داشته باشد به نحوی که نتیجه آن بتواند اخلال در رقابت باشد ممنوع است: تقسیم یا تسهیم بازار کالا یا خدمت بین دو یا چند شخص».

بر اساس این ماده می‌توان گفت هرگونه تبانی که منجر به تقسیم بازار بین دو یا چند شخص شده و منجر به اخلال در رقابت شود (هرچند به صورت بالقوه) عملی ضد رقابتی و ممنوع تلقی می‌شود.