استنکاف از معامله
استنکاف از معامله : تصور کنید در یک شهر کوچک، کسب و کارهای متعدد و متنوعی وجود دارد که همه آنها برای مدیریت فروش، استعلام موجودی و فعالیت کاری خود به یک پلتفرم نرم‌افزاری خاص متکی هستند. این پلتفرم به قدری در اقتصاد محلی این شهر ریشه دوانده است که عملاً تمام فعالیت‌های تجاری بدون آن متوقف می‌شود. حال، فرض کنید شرکت “سافت‌کو” که این نرم‌افزار را تولید کرده و توسعه داده است، فروشگاه خود را در شهر راه‌اندازی می‌کند.
سافت‌کو متوجه می‌شود که اگر تنها فروشگاهی باشد که سیستم مدیریتی کاملاً کاربردی بر اساس نرم‌افزار خود داشته باشد، می‌تواند بر بازار خرده‌فروشی محلی تسلط یابد. بنابراین، تصمیم می‌گیرد امکان نصب و عضویت در نرم‌افزار خود را برای فروشگاه‌های خرده‌فروشی دیگر متوقف کند با این ادعا که اکنون بر “مشارکت‌های انحصاری” یا “استراتژی‌های تجاری جدید” تمرکز کرده است.
اساساً، سافت‌کو از ارائه نرم‌افزاری که برای کسب و کارها ضروری است به دیگر فروشندگان خودداری می‌کند، به این هدف که بدون دسترسی به این نرم‌افزار، فروشگاه‌های دیگر نتوانند با او رقابت کنند. در نتیجه، سایر فروشگاه‌ها دیگر نمی‌توانند موجودی محصولات خود را ارزیابی، فروش را سریع پردازش و داده‌های مشتریان را تجزیه و تحلیل کنند. در نتیجه با دشواری به فعالیت خود در بازار ادامه می‌دهند و حتی برخی از آنها مجبور به خروج از بازار می‌شوند. در همین حال، فروشگاه سافت‌کو با نرم‌افزار خود به خوبی کسب و کار و مشتریان را همچنان حفظ کرده و حتی مشتریانی را جذب می‌کند که از بی‌نظمی در فعالیت دیگر فروشگاه‌ها معترض هستند.
تحلیل حقوقی استنکاف از معامله
از دیدگاه قانون رقابت، رفتار سافت‌کو را می‌توان به عنوان استنکاف از معامله و عرضه و تامین یک محصول ضروری تلقی کرد. اگر هیچ جایگزین قابل مقایسه‌ای برای نرم‌افزار سافت‌کو وجود نداشته باشد، سایر کسب و کارها در مضیقه ناعادلانه‌ای قرار می‌گیرند که اصل برابری رقابتی را تضعیف می‌کند. در واقع، قواعد رقابتی برای ضدرقابتی تلقی شدن این رفتار چند عنصر را مدنظر قرار می‌دهند:
- آیا نرم‌افزار جایگزین مشابهی وجود دارد؟ این نرم‌افزار چقدر برای فعالیت مشاغل ضروری است؟
- آیا سافت‌کو در بازار چنین نرم‌افزارهایی دارای موقعیت مسلط یا انحصاری است؟
- سافت‌کو چه توجیحی برای امتناع از عرضه نرم‌افزار به سایر مشاغل ارائه می‌کند؟
- تأثیر کلی این امتناع بر بازار، رقبا و مصرف‌کنندگان چیست؟
اگر نهادهای تنظیم‌گر رقابت تشخیص دهند که اقدامات سافت‌کو به رقابت و مصرف‌کنندگان آسیب می‌رساند، ممکن است مداخله کرده و سافت‌کو را ملزم کند که نرم‌افزار خود را تحت شرایط منصفانه، معقول و بدون تبعیض به سایر مشاغل ارائه دهد.
موقعیت استنکاف از معامله در قوانین
با توجه به مثال فوق، می‌توان گفت استنکاف از معامله با مشتریان یا تامین‌کنندگان توسط یک شرکت با موقعیت مسلط زمانی می‌تواند به عنوان سوءاستفاده تلقی شود که منجر به اخلال در فعالیت یا حفظ و تقویت قدرت رقبای موجود در بازار شود. همچنین قابل قبول بودن توجیحاتی که ممکن است شرکتی که مرتکب این رفتار شده است ارائه دهد باید به صورت موردی توسط مقام رقابت مورد بررسی قرار گیرد.
بنابراین، استنکاف از معامله فی نفسه غیرقانونی نیست زیرا شرکت‌ها اصولاً آزادند که شرکای تجاری خود را انتخاب کنند. آنها ممکن است به دلایل تجاری مشروع (مانند عدم پرداخت کالا، تغییر غیرمجاز کالا، عدم انطباق با معیارهای شرکت برای توزیع انتخابی، کمبود سهام، مختل شدن عرضه و غیره) از عرضه محصول خود خودداری کنند. با این حال، در شرایط استثنایی، قوانین رقابت، شرکت‌هایی را که دارای موقعیت مسلط در بازار هستند، برای حفظ رقابت در بازار و اجتناب از انحصارگرایی که رفاه مصرف‌کننده را به خطر می‌اندازد، ملزم به معامله با مشتریان می‌کند.
موارد ضدرقابتی استنکاف از معامله
در نتیجه زمانی این امتناع ضدرقابتی تلقی می‌شود که:
- (الف) شرکت مربوطه در بازار مربوطه “دارای موقعیت مسلط” است،
- (ب) امتناع می‌تواند مصداقی از سوءاستفاده باشد،
- (ج) هیچ توجیه عینی برای امتناع وجود ندارد،
- (د) کالای مربوطه برای فعالیت تجاری دیگر خرده‌فروشان یا مصرف‌کنندگان ضروری است.
نمونه‌ای از پرونده‌های استنکاف از معامله
یکی از مهم‌ترین پرونده‌های مربوط به استنکاف از معامله، پرونده «Commercial Solvents» در دیوان دادگستری اروپا شناخته می‌شود. این پرونده که در سال 1974 در خصوص آن رای صادر شد، مربوط به شرکت Commercial Solvents (CSC) بود که مواد خام ضروری برای تولید دارویی مورد استفاده برای درمان سل را تولید می‌کرد. CSC این مواد خام را برای یک شرکت ایتالیایی به نام Zoja که از آنها برای تولید دارو استفاده می‌کرد، تامین می‌کرد. CSC تصمیم گرفت که عرضه محصول خود به شرکت Zoja را متوقف کند زیرا می‌خواست وارد بازار تولید این دارو شده و آن را مستقیماً در رقابت با Zoja بفروشد.
دیوان استدلال کرد که امتناع CSC از تامین مواد خام به Zoja به منزله سوءاستفاده از موقعیت مسلط آن است. این تصمیم بر چند عامل استوار بود:
- تسلط: CSC در بازار مواد خام مورد نیاز برای تولید دارو دارای موقعیت مسلط بود.
- کالای ضروری: محصولی که CSC از آن خودداری می‌کرد، یک ورودی ضروری برای تولید دارو بود و هیچ جایگزین کافی در دسترس نبود، و مواد خام CSC را به یک مرکز ضروری تبدیل می‌کرد.
- اثر ضدرقابتی: امتناع CSC از عرضه باعث اخلال رقابت در بازار برای داروی نهایی شد.
- آسیب به مصرف‌کنندگان: امتناع از عرضه تأثیر منفی بالقوه‌ای بر در دسترس بودن دارو برای درمان سل داشت.
- توجیه هدف: CSC دلیل تجاری مشروعی برای امتناع از عرضه نداشت که بیشتر از اثرات ضدرقابتی باشد.
این پرونده در قانون رقابت اروپا رویه‌ای در این خصوص ایجاد کرد که چگونه استنکاف از معامله می‌تواند سوءاستفاده از موقعیت مسلط تلقی شود، به ویژه هنگامی که محصول مورد نظر یک محصول اساسی است. همچنین بر این اصل تأکید کرد که شرکتی با موقعیت مسلط در بازار مسئولیت ویژه‌ای دارد که اجازه ندهد رفتارش به رقابت در بازار داخلی لطمه وارد کند.
قوانین ایران در خصوص استنکاف از معامله
در نظام حقوق رقابت ایران بر اساس قسمت ۱ بند (الف) ماده ۴۵ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ استنکاف از معامله و یا محدود کردن مقدار کالا یا خدمت موضوع معامله که منجر به اخلال در رقابت شود، ممنوع است. با وجود اینکه این بند در خصوص موقعیت مسلط امتناع کننده در بازار مربوطه سخنی به میان نیاورده، ولی در واقع این رفتار زمانی می‌تواند منجر به اخلال در رقابت شود که مرتکب شرکتی باشد که در بازار موقعیت مسلط دارد. بر این اساس، می‌توان گفت که در قانون رقابت ایران نیز تمام شروط لازم برای ممنوعیت استنکاف یا امتناع از معامله مورد پذیرش قرار گرفته است.
دیدگاهتان را بنویسید