وابسته سازی چیست؟
تصور کنید صاحب تنها کافی شاپ در شهر هستید و همه قهوه شما را دوست دارند. از آنجایی که همه برای خرید قهوه به مغازه شما مراجعه میکنند، تصمیم میگیرید که فروش لیوانهای قهوه خوری را نیز شروع کنید. با این حال، به جای اینکه فقط لیوانها را به عنوان یک محصول برای خرید اختیاری مشتریان ارائه دهید، به مشتریان خود میگویید که تنها در صورتی میتوانند قهوه معروف شما را بخرند که هر بار یک لیوان نیز در کنار آن خریداری کنند. این درحالی است که فروشگاه دیگری در شهر وجود دارد که انواع مختلفی از لیوان ها را می فروشد، اما از آنجایی که همه دوستداران قهوه اکنون مجبور هستند برای تهیه قهوه خود از مغازه شما لیوان بخرند، فروشگاه دیگر مشتریان خود را از دست می دهد و ممکن است مجبور به خروج از بازار شود.
در اینجا، قهوه اولین محصول (که در آن موقعیت خوبی در بازار دارید)، و لیوان قهوه محصول دوم است (که با فروش قهوه گره خورده است). به این عمل وابسته‌سازی میگویند که میتواند از جمله اعمال ضدرقابتی و ممنوع تلقی شود زیرا از محبوبیت قهوه برای افزایش فروش لیوانها استفاده شده و به مشتریان این امکان را نمیدهد که قهوه خود را بدون لیوان بخرند یا لیوانهای خود را از فروشگاه دیگری تهیه کنند.
در این موقعیت حقوق رقابت عملکرد شما را برای تعیین اینکه آیا این رفتار منصفانه است یا به رقابت و انتخاب مصرف کننده آسیب میرساند بررسی میکند. اگر مشخص شود که ناعادلانه از انحصار خود در فروش قهوه برای لطمه زدن به رقابت در بازار لیوان استفاده میکنید، ممکن است علیه شما اقدام قانونی صورت گرفته و شما را مجبور به تغییر رویه خود کند.
باتوجه به مثال فوق، وابسته سازی به شرایطی اطلاق می شود که فروش یک کالا مشروط به خرید کالای دیگر است. اگر اینگونه وابسته سازی بر مبنای ماهیت محصولات یا کاربرد تجاری آن و به طور عینی توجیه نشود، میتواند مخل رقابت باشد. اما به عنوان مثال، یک سازنده کامپیوتر میتواند اثبات کند برای جلوگیری از آسیب یا عملکرد ضعیف تجهیزات خود با استفاده از دیسک های با کیفیت پایین، نیاز به وابسته سازی دیسک به فروش کامپیوتر دارد.
شرکتی که از قدرت بازاری برخوردار است، ممکن است تحت شرایط خاصی بتواند این موقعیت یا تسلط خود در یک بازار را به بازار دیگری (بازار متقابل) تسری دهد، رقبا را از بازار دوم خارج کرده و قیمتها را بالاتر از سطح رقابتی آن تعیین کند. در نتیجه اصلی ترین اثر ضدرقابتی وابسته سازی، محدودکردن بازار کالای وابسته است. علاوه بر این، وابسته سازی ممکن است به افزایش قیمت هم برای کالای اصلی و هم برای کالای وابسته منجر شود. اگر فروشندهای که مرتکب وابسته سازی میشود سهم بازار قابل توجهی داشته باشد میتواند علیرغم رقابت در بازار، خرید کالای وابسته شده را به مصرف کنندگان تحمیل کند که یکی از اثرات آن می تواند این باشد که محصولات با کیفیت پایین، سهم بیشتری از بازار را به دست میآورند.
أنواع وابسته سازی عبارتند از:
وابسته سازی افقی: عملی است که از مصرف کنندگان خواسته می شود یک محصول یا خدمات نامرتبط همراه با کالای مورد نظر را خریداری کند. مثلا شرکت Bic خودکارهای خود را فقط با فندک Bic بفروشد. ( البته ارائه رایگان یک کالا با خرید دیگر به عنوان تبلیغ از این بحث خارج است.)
وابسته سازی عمودی: عمل الزام مشتریان به خرید محصولات یا خدمات مرتبط با هم، از یک شرکت است. به عنوان مثال، یک شرکت ممکن است که خدمات پس از فروش خودروهایش را با خدمات نمایندگیهای خود پیوند دهد.
اشکال مختلف وابسته سازی عبارتند از:
- قراردادی: وابسته سازی ممکن است نتیجه یک شرط قراردادی خاص باشد.
- امتناع از عرضه: اثر وابسته سازی ممکن است زمانی حاصل شود که یک شرکت مسلط از عرضه محصول اصلی امتناع کند، مگر اینکه مشتری کالای مرتبط را خریداری کند.
- انصراف یا خودداری از ضمانت: یک تامین کننده ممکن است با سلب یا خودداری از ارائه خدمات ضمانت، به اثر وابسته سازی دست یابد.
- اتصال فنی: این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که محصول وابسته شده از نظر فیزیکی در محصول اصلی ادغام میشود، به طوری که خرید یک محصول بدون دیگری غیرممکن است.
- باندلینگ: این رفتار نیز ارتباط نزدیکی با وابسته سازی دارد. به وضعیتی اطلاق می شود که در آن دو محصول به صورت یک بسته با قیمت واحد فروخته می شود.
یکی از مهمترین دعاوی مطرح در این مورد پرونده کمیسیون اتحادیه اروپا علیه شرکت مایکروسافت است. موضوع اصلی پرونده این بود که آیا مایکروسافت اجازه دارد نرم افزار مرورگر وب اینترنت اکسپلورر (IE) خود را با سیستم عامل مایکروسافت ویندوز همراه کند یا خیر. گفته می شود که وابسته سازی این خدمات با هم عامل اصلی پیروزی مایکروسافت در جنگ مرورگرها بوده است زیرا هر کاربر ویندوز یک نسخه از اینترنت اکسپلورر داشت.
دادگاه استدلال کرد که مایکروسافت با یکپارچه کردن اینترنت اکسپلورر با ویندوز، توانست به طور غیرمنصفانه بازار مرورگرهای وب را در انحصار خود درآورد.رقبا ادعا کردند که این عمل مانع از توانایی سایر مرورگرها مانند Netscape Navigator برای رقابت می شود. قاضی در سال 1999 حکم داد که اقدامات مایکروسافت به منزله اقدامات انحصاری است که قانون ضد تراست شرمن را نقض می کند.
مشخص شد که مایکروسافت اقداماتی را برای از بین بردن تهدیدات انحصاری خود از جمله اپل، جاوا، نت اسکیپ، لوتوس نوت، شبکه های واقعی، لینوکس و غیره انجام داده است. دادگاه حکم داد که مایکروسافت باید رابط های برنامه نویسی برنامه خود را با شرکت های شخص ثالث به اشتراک بگذارد و هیئتی از مانیتورها را برای اطمینان از انطباق تعیین کرد.
راه حل اولیه، که قرار بود مایکروسافت را به دو شرکت جداگانه، یکی برای سیستم عامل و دیگری برای سایر اجزای نرم افزاری تقسیم کند، در دادگاه تجدید نظر لغو شد.توافق نهایی که در سال 2001 حاصل شد، محدودیت‌های مختلفی را بر روی شیوه‌های تجاری مایکروسافت تحمیل کرد.
در نظام حقوقی ایران طبق قسمت۱ بند (و) قانون اجرای سیاستهای کلی اصل۴۴«منوط کردن فروش یک کالا یا خدمت به خرید یک کالا یا خدمت دیگر یا بالعکس» مصداقی از فروش اجباری است که اگر منجر به اخلال در رقابت شود ممنوع است. این بند از ماده به طور عام هرگونه معاملهای که منجر به خرید یا فروش اجباری شود را ضدرقابتی و ممنوع اعلام کرده است. یکی از مصادیق فروش اجباری وابسطه سازی است که قدرت انتخاب را مشتری سلب کرده و او را وادار میکند برای خرید محصول مورد نظر خود کالای وابسطه دیگر را نیز تهیه کند.
دیدگاهتان را بنویسید