آیا قیمت تتر بر نرخ ارز موثر است؟

محمدامین مودی، پژوهشگر تیم اقتصادی مرکز مطالعات توسعه و رقابت
حتما در روزهای گذشته خبر بسته شدن درگاه‌های پرداختی سکوهای رمزارزی توسط بانک مرکزی را شنیده‌اید. در روزهایی که بازار ارز تلاطم‌های فراوانی به خود می‌بیند، بانک مرکزی پس از بستن درگاه‌های پرداختی این سکوها و زمانی که تتر (USDT)،‌ که رمزارزی پایدار با پشتوانه دلار است، بیش از ۸۰ هزار تومان در سکوهای رمزارزی معامله می‌شد طی یک مداخله قیمت را تا ۷۷ هزار تومان کاهش داد.

به نظر می‌رسد دیدگاه سیاست‌گذار پولی این است که وجود صرافی‌های رمزارزی باتوجه‌به در دسترس قرار دادن تتر، منجر به افزایش نرخ ارز شده‌ است. بنابراین این تصور شکل گرفت که با انجام یک مداخله و کنترل قیمت تتر می‌توان قیمت دلار را کنترل کرد. رفتار بازار ارز اما به‌گونه دیگری بود. در حالی که قیمت تتر در کانال ۷۷ هزار تومان معامله می‌شد، دلار در بازار ارز در کانال ۸۰ هزار تومان دست به دست می‌شد و هیچگونه واکنشی به کاهش تتر نشان نداد.

حال این سوال پیش می‌آید که آیا این دیدگاه که رمزارزها و به‌طور خاص تتر بر نرخ ارز اثرگذار هستند صحیح است؟ جهت رابطه میان نرخ ارز و قیمت تتر به چه صورت است؟‌

بازار رمزارزها را به صورت کلی می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول رمزارزهایی هستند که قیمت آن‌ها به دارایی‌های مالی دیگری تثبیت نشده است. دسته دوم اما رمزارزهای پایدار و رمزارزهای مبتنی بر دارایی هستند. قیمت این دارایی‌ها باتوجه‌به پشتوانه‌ای که دارند تعیین می‌شوند.

تتر رمزارزی پایدار محسوب می‌شود که قیمت آن برابر با یک دلار است. در نتیجه این دارایی‌ می‌تواند جانشینی برای دلار در سبد دارایی‌ افراد باشد و می‌تواند با استفاده از اطلاعات بازار ارز، نرخ ارز را به صورت لحظه‌ای برای تمامی افراد آشکار نماید.

در این راستا می‌توان گفت که وجود صرافی‌های رمزارزی عملاً منجر به تسهیل دسترسی به ارز گردیده‌اند و از این‌رو مسئولان بانک مرکزی صرافی‌های رمزارز را در تلاطم‌های قیمت ارز مقصر می‌دانند. آیا شواهد با این ادعا همراه است؟

شواهد نشان می‌دهد که قیمت تتر از نرخ ارز تاثیر می‌پذیرد. نمودار شماره ۱، میانگین قیمت تتر را در هر دقیقه از شبانه‌روز برای بازه ۱۴ بهمن ماه سال ۱۴۰۲ تا ۲۵م اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد. به‌ عنوان مثال نقطه 16 و 30 دقیقه را در نظر بگیرید. این نقطه از میانگین قیمت تتر در ساعت 16 و 30 دقیقه در تمامی روزهای بازه مورد بررسی به دست آمده است.

به همین ترتیب برای تمامی دقایق شبانه‌روز، میانگین قیمت محاسبه شده و در شکل ترسیم شده‌اند. محور افقی ساعات شبانه‌روز را به تواتر دقیقه نشان می‌دهد و محور عمودی نیز میانگین قیمت تتر را در صرافی‌های رمزارزی نشان می‌دهد.

خط زرد رنگ سمت چپ نمودار نشان‌دهنده زمان بازگشایی و شروع معاملات دلار در بازار هرات است. خط سبز رنگ ابتدایی نشان‌دهنده شروع معاملات بازار دلار سلیمانیه بوده و خط قرمز رنگ نشان‌دهنده زمان شروع معاملات بازار تهران است. برای محاسبه قیمت ارز بازار تهران از نرخ ارز بازار سبزه به عنوان نماینده استفاده شده است.

شکل 1- میانگین قیمت تتر در بازه زمانی مورد بررسی

مطابق با شکل ۱، در زمان شروع معاملات دو بازار هرات و سلیمانیه قیمت تتر افزایش می‌یابد. همچنین در زمانی که بازار تهران شروع به معامله می‌کند، افزایش قیمت تتر چشم‌گیر است.

به همین ترتیب در زمان بسته شدن دو بازار سلیمانیه و هرات، قیمت تتر به‌طور میانگین افزایش می‌یابد. در سایر ساعت‌های روز نوسانات قیمت تتر، کم بوده و قابل توجه نمی‌باشد. مشاهده این الگو در قیمت تتر این سوال را به ذهن متبادر می‌سازد که چه سازوکاری در کشف قیمت تتر در صرافی‌های دیجیتال وجود دارد که منجر به چنین رفتاری گشته است؟

در توضیح این رفتار باید گفت که ساختار بازار ارز به‌گونه‌ای است که اطلاعات ناشی از اتفاقات مختلف و شوک‌های اقتصادی، از طریق این بازارها و در زمان باز و بسته شدن بازار خود را نشان می‌دهد و در نتیجه‌ي آشکار شدن اطلاعات، قیمت تتر تغییر می‌کند. در واقع این بازار ارز است که اطلاعات را برای بازار تتر آشکار می‌کند.

مشاهدات و تکنیک‌های آماری بررسی شده نیز مؤید این فرضیه است. مدل‌های آماری به کار گرفته شده برای بررسی روابط میان بازارها نشان می‌دهند که بازار ارز، اعم از بازار تهران، بازار هرات و بازار سلیمانیه، بر قیمت بازار تتر اثرگذار هستند.

یکی دیگر از عواملی که موجب می‌شود بازار ارز بر قیمت تتر اثرگذار باشد حجم معاملات این بازارهاست. بنا به آمار اعلام شده توسط رییس کل بانک مرکزی در همایش بانکداری نوین و نظام‌های پرداخت سال 1403، تراکنش ماهانه رمزارز در کشور حدود 35 همت است که معادل 6 میلیارد دلار در سال است.

طبق گزارش نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی، صادرات کالا و خدمات کشور در سال 1402 معادل 111 میلیارد دلار بوده ‌است. با وجودی که مبادلات ارزی محدود به تجارت نیست، اما عمده آن مربوط به صادرات و واردات است. مقایسه این دو رقم نشان می‌دهد که نسبت مبادلات رمزارز به مبادلات ارزی کوچک است و از این رو طبیعی است که اطلاعات آشکار شده در بازار بزرگ‌تر بر قیمت بازار کوچک تر تاثیرگذار باشد.

بنابراین مجموعه شواهد و آمارهایی که در حوزه ارتباط بازارهای ارزی با یکدیگر وجود دارد، از جمله حجم بازارها، آشکار شدن اطلاعات بازار ارز برای بازار تتر، عدم تأثیرپذیری نرخ ارز از کاهش قیمت تتر در روزهای اخیر و افزایش قیمت تتر در زمان بازگشایی و بسته شدن بازار ارز در طولانی‌مدت، همگی نشان می‌دهند که این ادعا که نرخ تتر بر نرخ ارز کشور اثرگذار است، ادعای مبتنی بر شواهد متقنی نیست و شواهد آماری مسیر برعکس، یعنی اثرگذاری نرخ ارز بر قیمت تتر را پشتیبانی می‌کند.